Kemal Tahir’in Politik Felsefesi: Türkiye’de Devlet, Bürokrasi ve Toplumsal Değişim

Özet

Bu makale, Kemal Tahir’in Asya Tipi Üretim Tarzı kavramına yaslanarak geliştirdiği “Kerim Devlet” kavramından hareketle “Türkiye'de devlet, siyaset ve bürokrasi geleneği” okumasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Çalışma, Kemal Tahir’in şehir romanları kapsamındaki eserlerini Türkiye’de siyaset tarzı ve bürokratik kadrolar meselesi bağlamında ele almaktadır. Çalışmada teorik çerçeve Kemal Tahir’in doğu toplumları analizinde belirleyici olan Karl Marx’ın “Asya Tipi Üretim Tarzı” kavramına referansla oluşturulmuştur. Buradan hareketle Doğu ve Batı toplumları arasında kategorik bir ayrıma giden Kemal Tahir’in öncelikle devlet, siyaset ve toplum ilişkileri konusundaki yaklaşımları değerlendirilmiş; sonrasında Doğu toplumlarının tarihsel gerçeklikleri olduğunu düşündüğü “devletin topluma ontolojik önceliği” ekseninde romanları analiz edilmiştir. Bu araştırmanın sorunsalı, tarihin öznesini Kemal Tahir bakış açısıyla sorgulamaktır. Doğu toplumlarında sınıfsal dinamiklere yaslanan toplumsal hareket kavrayışı yerine bürokratik kadroların siyasal hareketlerinin, tarihin akışını değiştirdikleri üzerinde durulmaktadır. Bu itibarla Kemal Tahir’in de burjuva bireyine karşılık bürokratik kadroların siyasal yaşamlarını romanlaştırdığı gözlemlenmiştir. Romanlarında nesnel sınıf konumlarından (işçi, burjuva, aristokrat, köylü vb.) ziyade devletlü karakterlerin, devletin kuruluş ve çöküş süreçleri içindeki eylemleri anlatılmaktadır. Kemal Tahir romanlarında sınıf çatışmasını değil, tezde savunulduğu gibi “devlet tedavülünü” resmetmiştir. Bu açıdan onun romanları Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan zaman diliminde canlılığını koruyan siyasal geleneğin edebi bir anatomisini yansımaktadır.